شاخصه‌های برنامه‌ریزی کارآمد شهری

مجید باقری -معاون برنامه‌ریزی، توسعه سرمایه انسانی و امور شورا

به گزارش شهرداران و برنامه‌ریزی شهری یعنی مدیریت «حال» شهر با هدف بهبود «آینده» شهر؛ به بیان ساده‌تر، برنامه‌ریزی شهری در پی آن است که با مدیریت مسائل، نیازها و معضلات شهری، کیفیت زندگی در شهر را به سمت بهبود ببرد. اما چه زمانی برنامه‌ریزی شهری مؤثر و کارآمد خواهد بود؟ برنامه‌ریزی شهری برای کارآیی و اثربخش بودن باید از شاخصه‌های زیر برخوردار باشد:
۱- استراتژیک باشدبرنامه‌ریزی استراتژیک شهری یعنی تعیین اهداف روشن، توانایی اندازه‌گیری پیشرفت و اجرای متعهدانه و کارشناسانه پروژه‌ها. برنامه‌ریزی شهری زمانی استراتژیک خواهد بود که در نگرش طراحان آن، شهر به عنوان یک «پدیده استراتژیک» و شهروندان به عنوان «صاحبان اصلی شهر» دیده شوند و بر این مبنا، در همه حوزه‌های شهری (خدماتی، عمرانی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و… ) به گونه‌ای برنامه‌ریزی شود که اثرات مثبت آن در زندگی شهروندان بروز و ظهور پیدا کند.
۲فرهنگ بومی‌محور باشدبرنامه‌ریزی برای شهر و شهروندان زمانی اثربخش خواهد بود که منطبق بر ارزش‌ها و هنجارهای اصیل فرهنگی حاکم بر شهر طراحی شده باشد. برای یک شهر با «فرهنگ الف»، نمی‌توان منطبق با «فرهنگ ب» برنامه‌ریزی کرد؛ زیرا شبیه پیوند کلیه به جای کبد است! اهمیت فرهنگ بومی محور بودن یک برنامه‌ریزی شهری به حدی است که در صورت عدم تطابق آن برنامه‌ریزی با فرهنگ مسلط بر شهر و شهروندان، سر از وادی موفقیت در نخواهد آورد.
۳- واقع‌بینانه باشدرعایت واقع‌بینی در یک برنامه‌ریزی، شرط موفقیت در اجرا و تحقق آن برنامه است. برنامه‌ریزی آرمانگرایانه و دور از واقعیات موجود برای یک شهر، بی‌تردید اتلاف زمان، انرژی و سرمایه‌های انسانی و مادی است که در نهایت هم با شکست مواجه خواهد شد. برنامه‌ریزی واقع بینانه، مبتنی بر دارایی‌ها، درآمدها، هزینه‌ها، نیازهای شهر در حوزه‌های گوناگون و فرهنگ حاکم بر فضای شهر طراحی و تدوین می‌شود. از دیگر شاخصه‌های واقع‌بینی در یک برنامه، آسیب‌شناسی برنامه‌های پیشین و بررسی تجارب مشابه برای پیشگیری از آزمون و خطاست.
۴- نخبگان و کارشناسان در تدوین آن نقش داشته باشندنقش نخبگان و کارشناسان در تدوین حرفه‌ای برنامه‌ریزی شهری، ارتقای کیفی آن، حفظ استانداردهای برنامه‌ریزی و افزایش قدرت کارآیی برنامه غیرقابل انکار است.
۵- مورد رصد و پایش قرار گیردبرنامه زمانی می‌تواند مؤثر و کارآمد باشد که به صورت مستمر مورد رصد و پایش قرار گیرد؛ زیرا در غیر این صورت به انفعال، انحراف و در نهایت شکست کشانده خواهد شد. رصد و پایش مستمر یک برنامه، «بیمه تحقق» آن برنامه به شمار می‌آید.
۶- تحول‌گرا باشدبرنامه‌ریزی استراتژیک و کارآمد شهری، به پسرفت یا رکود و روزمره‌گی دچار نیست بلکه مبتنی بر دانش روز مدیریت شهری و نیازهای شهر در حال و آینده، در عین واقع‌بینی، رویکردی کاملاً تحولی دارد.
بر این مبنا، در تدوین «برنامه چهارم تحول و پیشرفت شهر تهران» در دوره کنونی مدیریت شهری، مبتنی بر نگرش و منویات دکتر زاکانی شهردار محترم تهران تلاش کردیم که با مشارکت نخبگان و متخصصان شهرداری تهران، با مبنا قرار دادن «طرح جامع تهران»، «سیاست‌های ابلاغی مقام معظم رهبری»، «الزامات شورای اسلامی شهر تهران»، «بیانیه گام دوم انقلاب»، « برنامه هفتم توسعه کشور» و دیگر اسناد پشتیبان، یک برنامه استراتژیک، فرهنگ بومی‌محور، واقع‌بینانه و تحول‌گرا طراحی و تدوین شود که از قابلیت رصد و پایش برخوردار باشد و اجرای بی‌کم و کاست آن، بر پیشرفت و تحول برای پایتخت ایران اسلامی بیفزاید.
نتیجه: اکنون که دوسال از اجرای این برنامه گذشته است مجموعه مدیریت شهری در مسیر گزارش عملکرد برنامه‌محور خود (اجرا، نتایج، فرصت‌ها و چالش‌ها) به شهروندان شریف تهرانی قرار گرفته است.