کار کودک مخالف همه­ ارزش های مدنظر ماست

به گزارش شهرداران و  روابط عمومی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، نشست اول از سلسله نشست های بررسی مسائل اجتماعی شهر تهران با موضوع کودکان کار و خیابانگرد با محوریت مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و میزبانی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شد.

در این نشست زهرا شمس احسان، عضو شورای اسلامی شهر تهران، علی انتظاری، ریاست دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی، پیام روشنفکر، عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی، ستار پروین، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی، هاشم آرام، مدیریت اجتماعی و فرهنگی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و یونس اکبری، مدیر گروه مطالعات سلامت مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران حضور داشتند.

در این نشست زهرا شمس احسان، عضو شورای اسلامی شهر تهران ضمن اشاره به موضوع بهره­ کشی و مخالفت با کار کودکان گفت: کاملا صحیح است که در هر صورت کار کودک تقبیح شده و مخالف همه­ ارزش های مدنظر ماست. اما این شاخص، به تنهایی نمی تواند در سیاست های اجرایی دستاویز قرار بگیرد که همه کودکان کار را با یک برنامه روبرو کنیم.

شمس احسان افزود: ما باید بین کودکی که به نا حق و در اثر سوء مدیریت اجتماعی و اقتصادی وادار به کار می­شود با کودکی که توسط باندهای مافیایی و کاسبِ آسیب به کار واداشته می­ شوند، فرق بگذاریم و نباید هر دوی آنها را با یک اقدام ساماندهی کرد. کودک اولی نیاز به شناسایی، توانمندسازی خانوادگی و شغلی، ارائه خدمات معیشتی و اجتماعی و حرفه آموزی منجر به درآمد در کنارتحصیل دارد؛ و کودک دومی باید ضمن انتقال به مراکز اقامتی امن، از دستِ باندهای بهره کش رها شود و با اقدامات قضایی و حقوقی، ابتدا باند مذکور از بین برود و سپس این کودکان در بستر خانواده و با حمایت اجتماعی مطلوب ساماندهی شوند. چه بسا که تعدادی از این کودکان، آن نیاز مالی گروه اول را نداشته و صرفا مورد استثمار تشکیلاتی منفعت طلب قرار گرفته است. لذا اقدامات ایجابی و سلبی ما باید براساس گونه شناسی این کودکان باشد و نظام شناسایی و غربالی کارا، فعال و دقیق به دسته بندی این کودکان بپردازد و سپس خدمات اجتماعی ایجابی برای گروه اول و محدودیت های ایجابی و برای گروه دوم و استثمارگران آنان اجرایی شود.

در ادامه این نشست علی انتظاری، ریاست دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه علامه طباطبایی به طرح مسئله در رابطه با پیگیری و تداوم چنین نشست های برای حل مسائل موجود شهر تهران به صورت خاص و کشور به عام پرداخت و تاکید کرد: دانشکده علوم اجتماعی آمادگی همکاری در این زمینه را داراست.

در ادامه نشست یونس اکبری، مدیر گروه مطالعات سلامت مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران و دبیر نشست گفت: مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران قصد دارد در زمینه بررسی مسائل اجتماعی شهر تهران در طی سلسله نشست هایی با دعوت از متخصصین، سیاست گذاران و مسئولین اجرایی مرتبط با حوزه مورد بررسی ابتدا اذهان مسئولین مرتبط را نسبت به موضع حساس کند و سپس خود به عنوان حلقه واسط پیوند دهنده نهاد دانشگاهی با مسئولین اجرایی عمل کند.

در ادامه ستار پروین، عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی ضمن تشریح الزامات سیاستی مدیریت شهری در ساماندهی کودکان کار و خیابان گفت: کودکان کار، یکی از مظلوم‌ترین گروه‌های آسیب‌پذیر جامعه هستند و پدیده کودکان کار و خیابانی یکی از معضلات مهم اکثر شهرهای بزرگ است.

ستار پروین افزود: نارسایی نهادهای اجتماعی مثل خانواده و مدرسه، فقر اقتصادی خانواده‌ها و ناتوانی آن‌ها در تطبیق دادن خود با شیوه‌ زندگی در شهرهای بزرگ، نبود نظارت کافی از سوی سازمان‌های مسئول و الگوهای نادرست رفتاری بین شهروندان و کودکان خیابانی، همه دست‌به‌دست هم داده‌اند تا پدیده کودکان خیابانی که عمدتاً کودکان کار در خیابان هستند، یکی از چالش‌های اساسی به‌ویژه در شهرهای بزرگ باشد.

 وی ادامه داد: شواهد عینی در سطح خیابان‌های شهر تهران و مطالعات تجربی متعدد بیانگر رشد فزاینده کار کودک در قالب های مختلف ازجمله دست‌فروشی در خیابان و مترو، زباله گردی، تکدی­گری و … است و  مساله کودکان کار، پیوند ناگسستنی با فقر خانواده ها دارد به همین دلیل در مواجه علمی با آن، دو بعد نهادی و حقوق موضوع را باید مورد عنایت قرار داد.

وی افزود: در بعد نهادی، سازمان های بسیاری اعم از بین المللی، دولتی و غیردولتی و..تلاش در سامان دهی مساله دارند ولی واقعیت­ ها نشان می دهند در نیل به اهداف خود با نارسایی­ها و عدم موفقیت مواجه­ اند و لذا این امر، نیازمند بازنگری در سیاست های پیشین است. در بعد حقوقی، کودکان صاحب حق اند و دارای حقوق متنوعی هستند و برنامه ریزان در سطوح مختلف سیاست گذاری و تدوین قوانین و ضمانت ها اجرای آن موظفند در اسناد قانونی بازنگری داشته باشند. در نهایت باید توجه داشت که دو مفهوم کارگری بهره کشی از کودک و کار کودک دارای تفاوت زیادی هستند. اولی امری نکوهیده و مضر برای سلامت و آینده کودک است، و دومی مکمل آموزش‌ها و عامل مهمی برای رشد و تعالی کودک است لذا کار کودک در صورتی که به کودک آسیب نرسانده و بصورت غیر مستقیم کودک را در معرض آسیب‌های اجتماعی قرار ندهد مفید است و موجب افزایش اعتماد به نفس و مهارت های مختلف وی می شود.

این عضو هیات علمی دانشگاه علامه طباطبایی خاطر نشان کرد: بدین منظور با توجه‌ به رسالت‌ها، امکانات، اختیارات، زیرساخت‌ها و تجربیات شهرداری تهران و همچنین تجربۀ فعالیت مراکز پرتو و امکان ارتباط مؤثر با سمن ها و سایر نهادهای متولی کار کودک که بر اساس مستندات قانونی وظایف سازمان شهرداری در اساسنامه این سازمان مبتنی بر کمک به ساماندهی آسیب دیدگان اجتماعی، برنامه ­ریزی به منظور حمایت از ارائه خدمات اجتماعی، مشاورهای، روانی، مددکاری اجتماعی، پیشگیرانه و حمایتی از افراد آسیب ­دیده و در معرض آسیب به منظور کاهش آسیب های اجتماعی با استفاده از ظرفیت های بخش خصوص و نهادهای مدنی ذیربط و همچنین با همکاری کلیه نهادهای دولتی مسئول در این خصوص، ماده ۶۹ برنامه سوم توسعه شهر تهران و آیین نامه کودکان خیابانی ۱۳۸۴تا کنون به اجرا درآمده و بنا بر ظرفیت های مناسب سازمان جهت هماهنگی و ارتباط ارگان های متولی با هم، پیشنهاد می‌شود این ارگان با همکاری سایر ارگان‌های ذیربط متولی تأسیس تشکیلاتی تحت عنوان مرکز هدایت شغلی و ارتقاء مهارت‌های اجتماعی کودکان شود تا ضمن ارتقاء سرمایه‌های انسانی کشور، زمینه الگوبرداری سایر مناطق و حتی سایر شهرداری‌های جهان در راستای صیانت از حقوق کودکان و ارتقای نسل‌های آتی ایجاد شود.

در ادامه این نشست پیام روشنفکر، عضو هیات علمی دانشگاه علوم بهزیستی و توان بخشی گفت: در ایران تبدیل شدن پدیده کار کودک از امری بدیهی انگاشته شده به یک مسئله اجتماعی امروزی که ناقض حقوق کودکان و نیازمند رسیدگی است، مسیری طولانی طی نموده است. اشکال مختلف کار و به کارگماری کودکان و حتی بیگاری کشیدن از آنان در جوامع روستایی و سکونت گاه های شهری اولیه در مشاغل خانوادگی، اشکال شاگردی، پادویی، کارقرضی = کار کودک درمقابل دیون بزرگسالان و کار اجباری بی مزد در گذشته مرسوم و متعارف بوده و برخی از آنها تا به امروز هم امتداد یافته است. کارورزی، مزدبگیری و کارگری در فعالیت های اقتصادی رسمی و غیررسمی در بنگاه های مختلف خانوادگی، تجاری، خدماتی و صنعتی و یا در فضاهای مجازی نظیر فیس بوک، اینستاگرام و .. از جمله اشکال امروزین کار کودک هستند که جمله‌گی توسط معاهدات و پیمان نامه های بین المللی از جمله پیمان نامه حقوق کودک و قوانین ملی منع شده است.

وی اضافه کرد: تعداد مطالعات مربوط به کودکان خیابانی و انجام پیمایش هایی در سطح گسترده و مقیاس های کلانشهرها و چند مرکز استان در مناطق مختلف کشور باعث شده اطلاعات زمینه ای و روندهای تغییرات در مورد این جمعیت بیش از کودکان کار غیر خیابانی باشد. همچنین این مطالعات بر افسانه زدایی هایی که در پژوهش های غالب کشورهای دیگر شده است تاکید دارد به نحوی که کار سازمان یافته و باندی و اننخاب ارادی و توام با رضایت برای کار کودکان در این پژوهش استثنا و اقلیت بوده و عموما الگوی کلی فقر و شرایط دشوار باعث کار کودک شده و بیشتر کودکان هم یا باخانواده در ارتباط هستند یا مراقبینی دارند و شکل کارها غالبا انفرادی و حداکثر خانوادگی است.

وی با اشاره به مطالعات انجام شده توسط پژوهش های مرکز تحقیقات مدیریت رفاه اجتماعی در بازه های حدودا ۳ ساله در سال های ۹۲ و ۹۵ و ۹۸ که ابتدا در کلان شهر تهران و سپس در شش شهر بزرگ و نهایتا در ۱۵ مرکز استان توسط نگارنده و همکاران انجام شد، گفت: برخی از این روندها نشان دهنده تغییرات آرام جمعیت شناختی در کودکان کار خیابانی است. به این ترتیب که از نظر ترکیب جنسیتی، سهم دختران و از نظر سنی سهم جمعیت زیر ۱۴ سال و نسبت کودکان ایرانی به نسبت کودکان مهاجر و سهم کودکان بدسرپرستی که دارای والدین مصرف کننده مواد هستند روبه رشد است؛ در مقابل از خشونت جامعه و نیروهای دولتی با این کودکان کاسته شده است. هرچند مطالعات دوسال اخیرنشان از افزایش سهم کودکان خیابانی افغانستانی پس از موج جدید مهاجرین دراثر تسلط طالبان در سال ۱۴۰۰ و نیز افزایش خشونت در جامعه با کودکان مهاجر می دهد.

در انتهای نشست هاشم آرام، مدیریت اجتماعی و فرهنگی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران ضمن تشکر از سخنرانان به توجه ویژه مرکز به بحث آسیب های اجتماعی و نقش آن در پیوند نظر و عمل یا به عبارتی پیوند نهاد دانشگاهی و حوزه اجرا پرداخت و بیان کرد: مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران قصد دارد به عنوان حلقه واسط و پیوند دهنده متخصصان دانشگاهی و آکادمیک و دست اندرکاران اجرایی عمل کند و بدین وسیله نقش موثری برای جهت دهی اقدامات اجرایی در راستایی کاهش مسائل اجتماعی به سوی هر چه علمی تر و بنیادی تر شدن داشته باشد.