ملاحظات ساخت و ساز در پهنه های گسلی تهران

به گزارش شهرداران و روابط عمومی مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، نشست علمی – بین المللی با عنوان “ملاحظات ساخت و ساز در پهنه ­های گسلی و آخرین دستاوردهای موجود” در راستای پایه‌گذاری سلسله رویدادهای دانش‌بنیانی زیرساخت و عمران شهری و به مناسبت بیستمین سالروز زلزله بم و گرامیداشت روز ایمنی در برابر زلزله و کاهش اثرات بلایای طبیعی، توسط گروه مطالعات فنی و عمرانی مرکز مطالعات و برنامه ­ریزی شهر تهران با مشارکت پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و مدیریت برنامه اسکان بشر ملل متحد با حضور با حضور محمدحسن بازیار، رئیس پژوهشگاه بین‌المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله و استاد دانشگاه علم و صنعت؛ ماساکاتسو میاجیما، استاد دانشگاه کانازاوا ژاپن؛ خالد حسامی آذر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله؛ سید مجتبی موسوی، عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین‌المللی زلزله ­شناسی و مهندسی زلزله؛ حسین شورورزی، مدیر گروه مطالعات فنی و عمرانی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و مدرس دانشگاه؛ کوثر یزدان ­نجاد، کارشناس پژوهشی گروه مطالعات فنی و عمرانی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران و جمعی از دانشجویان، متخصصین و مدیران شهری در پژوهشگاه بین المللی زلزله‌شناسی و مهندسی زلزله و جمعی از میهمانان بین المللی برگزار شد.

در ابتدای جلسه حسین شورورزی به اقدامات پژوهشی انجام شده در راستای افزایش تاب‌آوری لرزه ­ای سازه ­ها و زیرساخت ­ها در کلان­شهر تهران از جمله تعاریف و اجرای پروژه­ های مطالعاتی، تالیف دانش‌شهر، کتاب و گزارش­ های مدیریتی و برگزاری نشست­ ها و پنل­ های علمی- بین المللی توسط مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران اشاره داشت.

مدیر گروه مطالعات فنی‌ و عمرانی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران همچنین تشکیل کارگروه تخصصی پایش سلامت و بهسازی لرزه‌ای سازه‌ها و زیرساخت‌های شهری ذیل کمیته پژوهشی فنی و عمرانی شهرداری تهران، به منظور گفتمان‌سازی و جریان‌سازی علمی، اشاعه دانش، ارائه راهکارهای فناورانه و دانش‌بنیانی با بهره‌گیری از ظرفیت و پتانسیل نخبگان و متخصصین دانشگاهی را از اقدامات ارزشمند مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران در راستای افزایش تاب‌آوری لرزه‌ای برشمرد.

در ادامه نشست محمدحسن بازیار لازمه مقاوم­ سازی و بهسازی لرزه­ ای سازه‌ها را درک صحیح از رفتار گسل ­های کشور دانست. وی افزود: اکثر شهرهای کشور در نزدیکی گسل­ ها واقع شده ­اند و در بسیاری از موارد، تمرکز جمعیتی کشور بیشتر در نزدیکی یا روی حریم گسل می­ باشد و این موضوع، شرایط متفاوتی برای لرزه­ خیزی ایران نسبت به سایر مناطق جهان ایجاد می ­کند.

رئیس پژوهشگاه بین المللی زلزله شناسی و مهندسی زلزله در ادامه اظهار داشت: با توجه به شرایط لرزه­ خیزی کشور به ویژه کلان­شهر تهران و رشد روزافزون جمعیت در این کلان‌شهر، ساخت و سازها باید به گونه‌ای صورت گیرد تا مردم از خطر زمین لرزه در امان باشند و محققین و مهندسان باید به دنبال روش ­های نوین بهسازی و مقاوم ­سازی در نزدیکی و روی حریم گسل باشند تا شرایط ایمنی برای مردم ایجاد شود. بازیار همچنین به بخش عمده تحقیقات انجام شده در زمینه گسلش در ایران توسط محققان ایرانی اشاره کرد و پیشرفت پژوهشگران ایرانی در این حوزه را شایان توجه ارزیابی نمود. محمدحسن بازیار روش­ های مختلف پیشنهاد شده در دنیا برای مقاوم­ سازی و بهسازی لرزه ­ای را مورد ارزیابی قرار داد و عنوان کرد: اگرچه در هر کدام از این روش­ ها در آزمایشگاه به نتایج قابل قبولی رسیدیم، ولی برای تدوین دستورالعمل مقاوم ­سازی سازه­ ها لازم است، نتایج تحقیقات از جانب مختلف با توجه به عدم قطعیت ­های موجود مورد ارزیابی قرار گیرد.

میاجیما، استاد دانشگاه کانازاوا ژاپن و چهره بین‌المللی در این حوزه، خرابی ­های زلزله ۲۰۲۳ ترکیه ناشی از عبور گسل از خطوط لوله را مورد بررسی قرار داد و افزود: خطوط لوله، بالاجبار از سطح جغرافیایی وسیعی عبور کرده و به لحاظ سازه­ای با عوامل مختلف محیطی و تحت الارضی ناشی از نیروی زلزله مواجه خواهند بود لذا تحلیل و طراحی این نوع خطوط به لحاظ مهندسی سازه، نیاز به شناخت رفتار پارامترهای مربوطه داشته و عدم آشنایی آن­ ها می­ تواند طراحی و اجرا را با خسارات و مخاطرات جبران ناپذیری به خصوص در برابر حرکت گسل مواجه سازد بنابراین ضروری است رفتار خطوط لوله در مقابل جابجایی­ های بزرگ و تغییرات کرنش آن­ها مورد توجه ویژه قرار گیرد.

خالد حسامی آذر، عضو هیئت علمی پژوهشگاه بین المللی زلزله­ شناسی و مهندسی زلزله ضمن ارزیابی عدم قطعیت­ ها در ارزیابی خطر گسلش سطحی افزود: اگرچه بیشتر گسل­ های تهران از نوع گسل معکوس بوده و احتمال گسیختگی سطحی در مجموع پایین می‌باشد اما مواردی از وجود گسل معکوس در دنیا و از جمله ایران (زلزله طبس) وجود دارد، از طرفی بسیاری از گسل‌های تهران از یک سازوکار غالب امتدادلغز برخوردار هستند. حسامی آذر در ادامه به برخی عدم قطعیت‌ها در ارزیابی خطر گسلش، از جمله چشمه زمین لرزه، موقعیت گسل (گسل پنهان، هندسه گسل)، فعالیت گسل­ ها و میزان لغزش اشاره کرد و راه برخورد با عدم قطعیت‌ها را برآورد احتمالاتی خطر گسلش عنوان کرد.

در ادامه سیدمجتبی موسوی رهنمودهایی در زمینه قوانین، مقررات و رویه‌های موجود در کشور، در حوزه گسلش مطرح نمود. وی به رفتارشناسی اندرکنش گسلش و پی به عنوان تمهیدات مناسب مهندسی پی، در مقابله با خطرگسلش سطحی اشاره کرد و ضمن اشاره به پیشینه قوانین و مقررات در زمینه ساخت و ساز در پهنه های گسلی، ضرورت توسعه شهری مبتنی بر مطالعات پایه زیرپهنه‌های ژئوتکنیک لرزه­ای را مهم ارزیابی نمود. موسوی همچنین برخی از بندهای دستورالعمل “الزامات ساخت و ساز در پهنه های گسلی” از جمله “انحراف گسلش از زیر ساختمان” و “خاکریزی و لایه‌های ژئوممبران از زیر پی” را تحلیل و واکاوی نمود.

در ادامه نشست تخصصی، کوثر یزدان نجاد خطرات ناشی از گسلش سطحی در کلان‌شهری مانند تهران که بر روی کمربند لرزه­ای واقع شده و از طرفی رشد فزاینده جمعیت و ساخت­ و­ ساز در پهنه ­های گسلی را تجربه می­ کند، قابل توجه توصیف نمود و در نظر گرفتن عدم قطعیت­ ها در ارزیابی خطرات گسلش سطحی با خطای کمتر را ضروری دانست. وی همچنین بهره‌گیری از تجارب برخی کشورهای موفق در امر بهسازی و مقاوم‌سازی لرزه­ای در پهنه­ های گسلی، جهت بکارگیری در کلان­شهر تهران را مهم دانست.

در پایان این نشست علمی – بین المللی، حسین شورورزی، مدیر گروه مطالعات فنی و عمرانی مرکز اظهار داشت: کاهش خطرپذیری و افزایش تاب آوری ساختمان­ ها در پهنه ­های گسلی نیازمند تعامل مناسب بین شهرداری و سازمان ها و ارگان­ های مختلف از جمله سازمان نظام ­مهندسی، شورای عالی شهرسازی و معماری، مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، سازمان زمین ­شناسی و همکاری متخصصین امر می ­باشد که باید در دستور کار قرار گیرد. شورورزی افزود: امید است سلسله رویدادهای دانش‌بنیانی و فناورانه گامی جهت دستیابی به مدیریت یکپارچه و هوشمند شهری کلان‌شهر تهران باشد. در بخش پایانی این نشست که مصادف با سالروز زلزله بم بود بیانیه‌ای در این خصوص تهیه و قرائت گردید.