ارزیابی عوامل آسیب‌دیدگی ساختمان‌های نوساز

به گزارش شهرداران و روابط عمومی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، در راستای سلسله رویدادهای دانش‌‍‌بنیانی سه‌شنبه‌های فناورانه فنی و عمرانی، پنل تخصصی با عنوان «تحلیل و واکاوی عوامل موثر بر آسیب دیدگی ساختمان‌های نوساز در برخی مناطق کلان‌شهر تهران و ارائه راهکارهای عملیاتی» توسط گروه مطالعات فنی و عمرانی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران با همکاری پژوهشکده سوانح طبیعی در دستور کار قرار گرفت. این پنل تخصصی با حضور بهرام بهشتی اول، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی؛ مرتضی جعفری، معاون پژوهشی و قائم‌مقام پژوهشکده سوانح طبیعی؛ طاها طباطبایی عقدا، رئیس بخش مطالعات ژئوتکنیک و زیرساخت مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی؛ محمد رشوند، مدیر تحقیق و توسعه سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران؛ حسین شورورزی، مدیرگروه مطالعات فنی و عمرانی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران؛ علی پورتقی، کارشناس معاونت مسکن سازمان نوسازی و کوثر یزدان‌نجاد، کارشناس پژوهشی مطالعات فنی و عمرانی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران برگزار گردید.

در ابتدای جلسه، مرتضی جعفری، معاون پژوهشی و قائم‌مقام پژوهشکده سوانح طبیعی؛ به نقش مهم اشتراک­ گذاری داده ­ها و اسناد و مدارک توسط دستگاه ­های اجرایی در بررسی مخاطرات مختلف طبیعی و انسان­ ساز اشاره کرد و گفت: مخاطرات زلزله، فرونشست زمین، زمین لغزش، طوفان و گرد و غبار، مواد خطرناک و تجمعات انبوه در دستور کار فاز اول تدوین برنامه کاهش خطر قرار دارد که باید از ظرفیت و نقطه نظرات دستگاه ­های اجرایی در این راستا، به نحو بهینه استفاده نمود. جعفری در ادامه، فرونشست و فروریزش را از موضوعات مورد تاکید پژوهشکده سوانح طبیعی و شهرداری تهران عنوان کرد و افزود: اطلاعات و گزارش‌های لازم جهت بهره‌برداری و بررسی در اختیار مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران قرار گرفته و از ظرفیت و غنای این مجموعه استفاده شده است.حسین شورورزی، مدیر گروه مطالعات فنی و عمرانی به نقش مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران به عنوان مغز متفکر و بازوی پژوهشی مدیریت شهری اشاره کرد و افزود: تعریف پروژه ­های مطالعاتی در گروه مطالعات فنی و عمرانی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران بر اساس سیاست­ های دوازده گانه شهردار محترم کلان‌شهر تهران و برنامه چهارم تحول و پیشرفت، با احصای نیاز از سازمان­ ها و مجموعه ­های ذیل مدیریت شهری در دستور کار قرار می گیرد. شورورزی در ادامه به تعریف پروژه مطالعاتی “شناسایی عوامل موثر بر ریزش ساختمان های نوساز در غرب و جنوب غرب تهران و ارائه راهکارهای عملیاتی” از برنامه مطالعاتی سال ۱۴۰۱ گروه مطالعات فنی و عمرانی اشاره کرد و افزود: در چرایی بروز آسیب ­دیدگی ساختمان های نوساز در برخی مناطق کلان‌شهر تهران، فرضیات و عوامل مختلفی از جمله تعیین اشتباه مقاومت مجاز خاک بستر ساخت، گوناگونی نوع خاک به خاطر شرایط طبیعی_تاریخی، عدم نظارت دقیق متولیان مربوطه، اجرای ساختمان توسط سازندگان فاقد صلاحیت حرفه ای، عدم اجرای تمهیدات فنی لازم جهت بهسازی و اصلاح خاک زیر فونداسیون، طراحی و اجرای سازه ضعیف‌تر متناسب با نوع خاک تعیین شده، عدم اجراء صحیح فونداسیون، فرسودگی تأسیسات زیرسطحی مؤثر و مدیریت ناصحیح در جمع آوری آب­ های سطحی در جوار ساختمان ­ها مطرح می­ باشد که در پروژه مذکور مورد ارزیابی قرار گرفته است. دبیر کمیته پژوهشی فنی و عمرانی شهرداری تهران، همچنین به اشتراک ­گذاری داده ها و مستندات را به عنوان یکی از چالش­ های اصلی پروژه مورد اشاره، ذکر کرد و از سازمان ­های مرتبط با پروژه که نقش مهمی در به اشتراک­ گذاری داده­ ها و تدقیق کاربست پروژه و عملیاتی نمودن آن داشتند، قدردانی نمود. شورورزی در ادامه به تدقیق سوابق و عوامل بروز نشست نامتقارن ساختمان‌های نوساز در ابعاد گوناگون؛ تدقیق مطالعات ژئوتکنیکی، چک لیست های شرکت های آزمایشگاه مکانیک خاک و طراحی سازه و ارزیابی مشخصات فنی دفترچه طراحی ساختمان‌های نوساز منطقه مورد مطالعه؛ توجه ویژه به اسناد و قوانین فرادستی با توجه به اهداف پروژه؛ راهکارهای فنی و حقوقی مقاوم‌سازی ساختمان‌های مسئله ­دار نوسازی شده و راهکارهای فنی و حقوقی جهت اصلاح فرآیندها و پیشگیری از تکرار این اتفاقات به عنوان موضوعاتی اشاره کرد که در پروژه حاضر باید به آنها پاسخ داده شود.

 بهرام بهشتی، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی خواجه نصیرالدین طوسی و ناظر پروژه در ابتدای سخنان خود عنوان کرد: اگرچه نیت پروژه صدرالاشاره، بررسی عوامل موثر بر خرابی ساختمان های نوساز فروریزشی بود، ولی با بررسی­های انجام شده توسط تیم مجری، موثرترین عامل بر آسیب دیدگی ساختمان­های نوساز، ساختار ضعیف خاک معرفی شده و راه حل های خوبی ارائه شده است. بهشتی افزود: قطعا کار پژوهشی انتها نداشته و امید است در ادامه راه این پروژه، پایش مستمر ساختمان ها و مقاوم سازی ساختمان­ های آسیب دیده نیز مورد توجه ویژه قرار گرفته و پیش‌بینی ­های لازم در قوانین و اسناد بالادستی لحاظ گردد. بهشتی همچنین نگاه ویژه به ساختمان های آسیب دیده در زلزله های محتمل آتی را مهم ارزیابی نمود.در ادامه محمدرضا سقراط، نماینده مجری به ارائه گزارشی از اقدامات انجام شده در راستای شرح خدمات پروژه پرداخت و مکاتبه با سازمان­ نظام مهندسی استان تهران، سازمان نقشه ­برداری، اداره آب و فاضلاب، سازمان آتش­نشانی، مرکز مطالعات ژئوتکنیک و مقاومت مصالح شهرداری تهران و دفاتر توسعه محله ای سازمان نوسازی با کمک اداره کل معماری و ساختمان، سازمان نوسازی و مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران در راستای گسترش بانک داده های مورد نیاز و تدقیق نتایج را مهم ارزیابی نمود. سقراط افزود: با عنایت به اینکه بیشترین اطلاعات به دست آمده از آسیب ­دیدگی ساختمان های نوساز مربوط به منطقه ۹ بوده ­است، لذا تمرکز ارزیابی ساختمان ­ها در این منطقه انجام شده است. وجود آب‌انبار در زیر ساختمان‌ها، احداث ساختمان روی زمین کشاورزی، ریزش چاه و انباره، احداث بنا روی خاک دستی و ترکیدگی لوله آب از جمله علل مختلف احتمالی نشست و کج‌شدگی ساختمان‌ها عنوان شد و در این راستا ۲۴ ساختمان دارای نشست در نقاط مورد بررسی، شناسایی شد. به منظور بررسی و رفع معضل، بررسی خطوط مترو، بررسی کفایت اعضای سازه‌ای، بررسی کاربردی زمین‌ها در گذشته، شناسایی مسیل‌های قدیمی و روددره‌ها، بررسی ژئومورفولوژی منطقه، مخروط افکنه های فعال و بررسی نقشه پهنه‌بندی تهران در دستور کار قرار گرفت تا پایگاه اطلاعاتی لازم حاصل شود. در مجموع، اطلاعات ۲۴ ساختمان نوساز دارای نشست نامتقارن با کمک سازمان ­های مذکور و سایر شرکت ­های همکار مورد بررسی قرار گرفت و مدل­ سازی عددی نیز برای یک ساختمان با اطلاعات مناسب و مطلوب انجام شد و نتایج و راهکارهایی در قالب کاربست ارائه گردید. در ادامه نرگس امیدی نیا، از نمایندگان مجری، وجود خاک ­های حساس، مسئله دار و رمبنده در شرایطی نظیر افزایش سربار، ارتعاشات ناشی از مترو و سایر عوامل دخیل را در کج شدگی و ناشاقولی بسیاری از ساختمان های مورد بررسی، موثر دانست. طاها طباطبایی عقدا، رئیس بخش مطالعات ژئوتکنیک و زیرساخت مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی؛ به ضرورت انجام آزمایش برای تشخیص میزان رمبندگی خاک در مناطق مورد بررسی تاکید کرد و به راهکارهایی نظیر تراکم دینامیکی سریع (Rapid impact compaction ) برای بهسازی خاک در مناطق دارای خاک با پتانسیل رمبندگی و همچنین حفر زیرزمین درساخت و ساز جدید مناطق با خاک­ های دستی، حساس و مسئله دار (با عمق حدود ۴متر)  در برخی شهرهای کشور اشاره کرد. طباطبایی عقدا همچنین به ضرورت توجه ویژه به مسائل ژئوتکنیک توسط شرکت‌های مهندسی مشاور و انجام صحیح آزمایش ­های تعیین مشخصات مکانیکی خاک از جمله آزمایش نفوذ استاندارد (SPT) و تراکم تاکید کرد و افزود: در سال های اخیر به دلیل نبود مشوق برای موضوعات ژئوتکنیکی، استفاده از افراد غیر متخصص در این حوزه و نظارت ناکافی بر عملکرد آنها در برخی استان ها، خسارت های سنگینی به صنعت ساخت و ساز وارد شده است.

احمد رهبر بصیر، مدیر گروه پایش، نگهداشت و مقاوم­سازی سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران، ضمن اشاره به کیفیت قابل قبول تحقیقات مجری پروژه حاضر و در نظر گرفتن جوانب مختلف در حوزه مورد بررسی، بر اهمیت اخذ تصمیم ­گیری صحیح در خصوص ساختمان‌های در مواجهه با این موضوع منطبق بر شرایط اجتماعی جامعه و ساختمان های قابل احداث در سال های آتی در مناطق با شرایط خاص به لحاظ نوع خاک و سایر موارد مربوطه تاکید کرد. رهبر بصیر افزود: با عنایت به اینکه بخش قابل توجهی از کلان شهر تهران در بافت فرسوده قرار دارد، تصمیمات کلان مدیریتی در مناطق دارای بافت فرسوده و شرایط خاص به لحاظ ساخت و ساز اهمیت ویژه ای دارد. در ادامه، محمد رشوند، مدیر تحقیق و توسعه سازمان مشاور فنی و مهندسی شهر تهران، توجه به آنالیز هزینه برای اصلاح ساختمان های دچار کج شدگی و رویکرد ویژه به پیشگیری به جای درمان در خصوص موضوع مورد بررسی را مهم دانست. علی پورتقی، نماینده بهره بردار پروژه و کارشناس معاونت مسکن سازمان نوسازی شهر تهران، بعد انسانی پروژه مذکور و توجه به اقشار محروم و کم برخوردار که به دنبال دستیابی به کیفیت زندگی بهتر، اقدام به نوسازی نموده و متاسفانه به علت برخی مشکلات ساخت و ساز در مناطق مورد بررسی، سرمایه خود را از دست داده اند یا به نوعی متضرر شده اند، مورد بررسی قرار داد. پورتقی افزود: سازندگانی در مناطق دارای بافت فرسوده، اقدام به ساخت ساختمان با شرایط مشابه نمودند که متاسفانه در برخی از این مناطق، مشکلاتی برای ساختمان ها ایجاد شده که بیانگر وجود مشکلات پنهانی می باشد که باید مورد واکاوی قرار گیرد. پورتقی، تدوین دستورالعمل و شیوه نامه­ ای که به لحاظ حقوقی و فنی چالش­ های ساختمان­ های موجود را مرتفع سازد و راهکارهایی برای فرآیند صدور پروانه ساختمان در مناطق مسئله دار به لحاظ ساخت و ساز ارائه دهد، را در رفع چالش‌های موجود، مهم دانست. پورتقی همچنین بر ضرورت توجه به گزارشات جدید فرونشست در ارزیابی­ های مجری تاکید کرد. صفیه طیبی، نماینده دیگری از سازمان نوسازی شهر تهران، به نقش ستاد بازآفرینی کلان‌شهر تهران و کمیته زیرساخت در اصلاح و اجرایی نمودن کاربست پروژه و دستیابی به لوایح و دستورالعمل­ ها با کمک مراجع بالادستی و همچنین دستیابی به پهنه دارای ممنوعیت ساخت و ساز یا با ملاحظات خاص ساخت و ساز  تاکید کرد.

کوثر یزدان نجاد، کارشناس پژوهشی و راهبر پروژه مذکور در مرکز مطالعات و برنامه ریزی شهر تهران، به اقدامات موثر انجام شده توسط مجری در راستای بهبود کیفیت گزارشات پروژه و اجرایی نمودن کاربست اشاره نمود و افزود: بدیهی است با یک پژوهش و مطالعه نمی توان تمامی مشکلات ساختمان های احداث شده در مناطق با شرایط خاص را مرتفع نمود و مطالعات انجام شده در پروژه حاضر را آغازی برای تعریف پروژه‌های مطالعاتی مهم در راستای احصای نیاز حوزه ساخت و ساز شهری دانست. یزدان نجاد، همچنین توجه به اندرکنش و همبستگی عوامل مختلف موثر بر آسیب دیدگی ساختمان های نوساز از جمله نوع خاک، افزایش بار، مشکلات ساخت و سایر موارد مرتبط در مناطق مورد بررسی و لحاظ نمودن عدم قطعیت ها و ریسک های مرتبط، به منظور کاهش خطا در نتایج و کاربست پروژه را مهم ارزیابی نمود.در بخش پایانی حسین شورورزی، نقش مهم به اشتراک‌گذاری داده ها در تمامی پروژه های مدیریت شهری و گفتمان­ سازی و جهاد تبیین در این خصوص به منظور تصمیم­ گیری و تصمیم­ سازی بهینه آینده را خاطر نشان ساخت. شورورزی افزود: بسیاری از شاخص­ ها و عوامل تاثیرگذار در پروژه­ های مطالعاتی از جمله پروژه مذکور نادیده گرفته شده که ممکن است بر نتایج مطالعات و پژوهش ها تاثیرگذار باشد و باید مورد توجه قرار گیرد. شورورزی، جریان سازی علمی موثر و هدفمند را راهی جهت اتصال علم به فناوری و فناوری به صنعت عنوان کرد که  در نهایت می تواند موجبات توسعه کشور و کلان شهر تهران در ابعاد و زوایای مختلف را فراهم سازد. مدیرگروه مطالعات فنی و عمرانی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران، ابراز امیدواری کرد، با تشریک مساعی سازمان‌های متولی در کلان‌شهر تهران و بهره مندی از نظرات متخصصین و نخبگان و ارائه راهکارهای فن‌آورانه، در راستای شناسایی عوامل موثر بر آسیب دیدگی ساختمان های نوساز، بتوان به کاربستی موثر و عملیاتی در این حوزه دست یافت که در نهایت به دفاع از حقوق شهروندان و خدمت به مردم که بالاترین درجه علم است، نائل شد.