توسعه شهری بر سر گنجینه‌های تاریخی و فرهنگی

به گزارش شهرداران خانه‌های قدیمی نه‌ تنها بازتابی از تاریخ و هویت یک ملت هستند، بلکه پل‌های اتصال نسل‌های مختلف به گذشته‌های پرافتخار خود محسوب می‌شوند. این بناها با معماری منحصربه ‌فرد، تزئینات هنری زیبا و استفاده از مصالح بومی، روایتگر زندگی گذشتگان، دانش معماران و مهندسان قدیمی و تأثیرات فرهنگی و اجتماعی زمان‌های گذشته هستند.در خراسان رضوی، شهرهایی مانند مشهد، نیشابور، سبزوار و تربت‌حیدریه و بسیاری دیگر میزبان چنین گنجینه‌هایی هستند که نه‌ تنها ارزش فرهنگی دارند بلکه پتانسیل اقتصادی و گردشگری قابل‌ توجهی را نیز به همراه دارند.با این حال، این خانه‌های ارزشمند در طول سال‌های اخیر تحت فشار توسعه شهری و تغییرات اجتماعی در معرض تخریب قرار گرفته‌اند. عدم آگاهی عمومی از اهمیت این بناها، نبود قوانین قوی برای حفاظت و همچنین تغییرات در نیازهای جامعه، از جمله عوامل تهدید کننده این میراث بی‌بدیل هستند. تخریب چنین بناهایی به معنای از بین بردن بخشی از هویت تاریخی، فرهنگی و اجتماعی جامعه است که می‌تواند پیامدهای عمیقی برای نسل‌های آینده به همراه داشته باشد.خانه‌های قدیمی به عنوان نمادهای غنی فرهنگی و تاریخیحفظ و احیای خانه‌های قدیمی، نه ‌تنها نشانه احترام به تاریخ و فرهنگ یک جامعه است، بلکه می‌تواند به تقویت روابط اجتماعی و افزایش حس تعلق محلی کمک کند. این خانه‌ها در گذشته مکانی برای تعاملات اجتماعی، انتقال آداب و رسوم و حفظ همبستگی جامعه بودند. بازسازی و نگهداری آنها می‌تواند این نقش اجتماعی را بازگرداند و باعث توسعه گردشگری و رونق اقتصادی منطقه شود.محمد یاوری کارشناس معماری در گفت و گو با ایسنا از خانه‌های قدیمی به عنوان نمادهای غنی فرهنگی و تاریخی نام برد و گفت: خانه‌های قدیمی در خراسان رضوی به عنوان نمادهای غنی فرهنگی و تاریخی، نمایانگر سبک‌های معماری خاص و شیوه‌های زندگی گذشتگان هستند. متأسفانه در سال‌های اخیر بسیاری از خانه‌های تاریخی در شهرهای مختلف به خصوص نیشابور به دست صاحبان آنها یا مدیریت شهری نیز تخریب شده‌اند.وی افزود: گرچه این خانه‌ها که در دل بافت‌های سنتی شهرهایی چون مشهد، نیشابور، سبزوار، تربت‌حیدریه، خواف و برخی شهرهای دیگر قرار دارند و نشانه‌های عمیق هویتی را در خود نهفته‌اند اما در سال‌های اخیر، روند تخریب و نابودی این بناهای تاریخی به دلیل توسعه شهری، عدم آگاهی اجتماعی و عدم‌حمایت قانونی در حال افزایش است.یاوری بیان کرد: تاریخچه خانه‌های قدیمی در خراسان رضوی به دوره‌های مختلف تاریخی برمی‌گردد. این خانه‌ها نمایانگر تحولات اجتماعی و اقتصادی از دوران صفویه تا قاجاریه هستند. به عنوان مثال، در شهر نیشابور، خانه‌های قدیمی با معماری خاص خود نشان ‌دهنده نفوذ فرهنگ‌های مختلف در طول تاریخ این منطقه است. این خانه‌ها به عنوان گواهی بر شیوه‌های زندگی، آداب و رسوم و فرهنگ‌های مختلف عمل می‌کنند.این کارشناس معماری با بیان اینکه مصالح بومی، طراحی متناسب با اقلیم و تزئینات هنری موجب شده که خانه‌های قدیمی خراسان رضوی دارای ویژگی‌های خاصی باشند و آن‌ها را متمایز ‌کند، تصریح کرد: استفاده از مصالحی چون کاهگل، آجر و چوب به عنوان مصالح اصلی ساخت، نه تنها به جلوه‌های بصری خانه‌ها افزوده، بلکه به عایق حرارتی و صوتی کمک می‌کند. کاهگل به ویژه در مناطق گرم و خشک خراسان، به عنوان عایق طبیعی عمل می‌کند.​وی خاطرنشان کرد: خانه‌ها معمولاً دارای حیاط‌های مرکزی و اتاق‌های با سقف‌های بلند هستند که به تهویه مطبوع و ایجاد فضایی دلپذیر کمک می‌کند. این طراحی به نوعی نشان‌ دهنده فهم عمیق معماران قدیمی از نیازهای اقلیمی و اجتماعی جامعه بوده است.یاوری افزود: همچنین خانه‌های قدیمی معمولاً دارای تزئینات هنری و گچ‌بری‌های زیبا هستند که نشان‌دهنده ذوق و سلیقه هنری سازندگان آن‌هاست. این تزئینات شامل نقوش گیاهی، هندسی و مذهبی هستند که ریشه در فرهنگ و سنت‌های محلی دارند.وی در ادامه از تخریب خانه‌های قدیمی در خراسان رضوی یکی پس از دیگری خبر داد و گفت: توسعه شهری، عدم آگاهی فرهنگی و سیاست‌های نادرست شهری از مهم‌ترین عوامل تخریب خانه‌های قدیمی در شهرهای مختلف خراسان رضوی هستند.با افزایش جمعیت و نیاز به مسکن، بسیاری از مالکان به تخریب خانه‌های قدیمی و ساخت ساختمان‌های جدید روی آورده‌اند. این امر به تغییرات بنیادین در بافت اجتماعی و فرهنگی منطقه منجر شده است.